Ամեն տարի փորձում ենք վերելք իրականացնել նաև Արևմտյան Հայաստանում։ Այս անգամ հերթը Արտոսին էր հասել։ Ամռանը չստացվեց, աշնանը չստացվեց, իսկ ձմռանը կարծես թե ամեն բան լավ էր դասավորվում։ Դեռևս նոյեմբերի սկզբին որոշեցինք, ինչ էլ պատահի դեկտեմբերի 15, 16, 17 գնում ենք Արտոսի կանչով։ Գնալիս նկարներ հրապարակեցինք ճանապարհից, որտեղ նշել էինք, թե իբր Կ-2 ենք գնում։ Ինչպես հետո պարզվեց, ոմանք լուրջ էին ընդունել Կ-2 գնալը, բայց ինչպես ասում են՝ միտքը ուժ ունի և ինչպես շատ խմբերի մոտ ձմեռային Կ-2 չի ստացվում, մեզ մոտ էլ ձմեռային Արտոսի վերելքը վերջնակետին չհասավ։ 3300-ից ստիպված էինք հետ վերադառնալ։ Բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ այդ 4 օրերի ընթացքում (ըստ պլանավորածի 3 օր պետք է մնայինք), հազար գագաթ արժեր։ Դեկտեմբերի 15-ին ճանապարհ ընկանք։ Արկածները սկսվելու էին «թուրքական» սահմանից, քանի որ նախապես տրանսպորտի համար չէինք պայմանավորվել, ամեն բան պետք է ընթանար ըստ ընթացքի (տաքսի, հասարակական տրանսպորտ)։ Հայ-վրացական սահմանին մի երիտասարդ հայ հետաքրքվեց, թե ուր ենք գնում և առաջարկեց տանել մինչև Կարս։ Ինչպես ցույց տվեց ճամփորդության ընթացքը, պատահական ոչինչ չի լինում և նրան պետք է տեսնեինք։ Երիտասարդը Գյումրեցի Արտյոմն էր, ով արդեն 3 տարի է Ստամբուլում է ապրում։ Երբ իմացավ ուր ենք գնում, ինչ նպատակի համար և 4 աղջիկներով՝ շատ անհանգստացավ։ Բավականին շատ խորհուրդներ տվեց, և որ ամենակարևորն է տվեց թուրքական սիմ քարտ, որն ինտերնետի հասանելիություն էր ապահովում։ Նա շատ բան գիտեր թուրքերի, այնտեղ ապրող քրդերի, նաև հայերի մասին։ Արտյոմը Կարսի օդանավակայանից պետք է Ստամբուլ մեկներ, և մինչ կհասնեինք օդանավակայան, մի լավ սակարկեց տաքսու գումարը, որպեսզի մեզ Կարսից մինչև Գեվաշ հասցնի։
Ճամբար Գեվաշում
Երբ ոգևորված պատմում էինք մեր պլանների մասին, զարմացած մեզ էր նայում։ 21։00 մոտակայքում հասանք Գեվաշ։ Լեռն այդ մթության մեջ մի հսկայի էր նման, որն ասես հպվել էր երկնքին։ Նախապես ուսումնասիրելով տեղանքի քարտեզը, ընտրել էինք բարդ, բայց ձնահոսքի վտանգից հեռու թամքոց։ Հասնելով մեր նշած կետին, որոշեցինք, որ ճիշտ կլինի որևէ մեկի բակում կազմակերպել ճամբար, որպեսզի վերելքից հետո՝ վերադարձին, մեր գույքն ամբողջական գտնենք։ Արտյոմին զանգելու միջոցով տաքսու վարորդին բացատրեցինք, որ տան տիրոջը, որի մոտ կանգնած էինք, տեղեկացնի բակում վրան դնելու մեր ցանկության մասին։ Տան տերերը թուրքեր էին՝ տարեց ամուսիններ։ Վերջիններս սիրով համաձայնեցին, որ մնանք, բայց դեմ էին, որ բակում գիշերենք, ասում էին քյոփակներ կան ինչը մեր իմացածին հակառակ շուն էր նշանակում։ Ինչպես բոլոր դեպքերում, այս անգամ էլ մարդիկ չեն պատկերացնում, թե ինչպես կարող ենք ձմռանը դրսում քնել, ինչքան էլ բացատրում ենք վրանի, քնապարկի և հագուստի տաք լինելու մասին։ Տան տիկինը՝ Նուրջանը, թեյ հյուրասիրեց, ուտելիք մատուցեց։
Նուրջանը, մենք և տաքսու վարորդը
Իրենք խոսում էին թուրքերեն, մենք հայերեն, մի կերպ փորձում էինք հասկանալ միմյանց։ Ամբողջ ընթացքում աղջիկներով խոսում էինք, որ երբևէ չէինք կարող պատկերացնել, որ թուրքի տանը կարող ենք լինել, ավելին՝ հաց ուտել, ապահով զգալ, շոյվել տան տերերի հոգատարությունից։ Հետո ինչ որ մի մարդ եկավ, բարի ժպիտով ու ինչ որ բան էր խոսում թուրքերեն, որից միայն հասկացանք ժանդարմ և տուրիստ բառերը։ Այդ նախադասություններն ասելիս, ձեռքով շարժում էր անում, որից հասկացանք, որ ասում էր՝ հանգիստ եղեք։ Մենք դա մեկնաբանեցինք այսպես՝ տարածքում ոստիկաններ կան, դուք տուրիստ եք, կարող եք հանգիստ լինել։ Բայց դա այդպես չէր։
ժանդարմները
Բանակցություններ՝ վերելքից առաջ
Չանցած տաս րոպե, ներս մտան զինված 5 անձինք՝ ժանդարմները (ոստիկանները)։ Սկզբում շատ խիստ դեմքերով էին, հարցնում էին քանի՞ օր ենք Վանում մնացել, ինչու՞ ենք եկել, քանի՞ օր ենք մնալու, հետո մի տաս անգամ անձնագրերը ու վիզայի թղթերը նայեցին, հարցրեցին՝ ո՞նց ենք հասել Գեվաշ ու այդ ընթացքում նաև հեռախոսով էին զանգեր լինում ու նույնը նաև զանգողներին էինք բացատրում (իհարկե անգլերենով)։ Երբ իմացան, որ Արտոսն ենք ուզում բարձրանալ, ամեն ինչ ավելի խառնվեց։ Ասացին, որ չեն թողնի բարձրանալ, քանի որ այնտեղ քրդական տեռորիստական խմբեր կան՝ PKK, և դա վտանգավոր է։ Վերջին հեռախոսային զանգի զրուցակիցն էլ ասում էր, որ բարդ լեռ է, կարող ենք մոլորվել, հետաքրքվում էր լավ հագուստով ենք արդյո՞ք, լեռներ բարձրանալու ի՞նչ փորձ ունենք։ Մի խոսքով մոտ 2 ժամ բանակցություններից և ստուգողական աշխատանքներից հետո, ասացին, որ կարող ենք գնալ, բայց իրենք պատասխանատու չեն մեզ համար։ Բանակցությունների ընթացքում ոստիկաններից մեկը թուրքական «Գորշ գայլեր» ազգայնական կուսակցության նշանն էր ցույց տալիս, և ուզում էր, որ մենք էլ նույնն անեինք, բայց ջանքերը զուր էին։ Մյուսն էլ որոշեց հետաքրքրվել, թե ինչ կարծիքի ենք ցեղասպանության մասին, մենք էլ հարցին հարցով պատասանեցինք՝ դուք ի՞նչ կարծիքի եք։ Թուրքի պատասխանը չզարմացրեց՝ հայկական կառավարությունն է ցեղասպանություն արել թուրքերի նկատմամբ։ Մի տեսակ կոմպլեքս էր զգացվում թուրքերի մոտ ցեղասպանության թեմայի շուրջ խոսելիս։ Դա նկատելի էր և՛ շարժումներից, և՛ հարցը տալիս աչքերին չնայելուց։ Մենք էմոցիաներ ցույց չտվեցինք ու շատ խորությամբ չմեկնաբանեցինք ասածները, միայն ասացինք, որ դա այդպես չէ։ Հարց տվող ոստիկանը միայն ավելացրեց՝ հանգիստ եղեք, մենք ձեզ սիրում ենք։ Ժանդարմներին ճանապարհեցինք և որոշեցինք, որ ճիշտը տանը մնալն է։ Առավոտյան սկսեցինք վերելքը։ Լավ թեք լանջեր էին, որոնց վրա համեմատաբար քիչ ձյուն կար՝ տեղ-տեղ 20 սմ, տեղ-տեղ ընդհանրապես չկար, տեղ-տեղ սարսափելի սառույց։ Հիմնականում քայլել ենք ժայռային թամքոցով։ Եղանակը հիմնականում բարեհաճ էր, միայն 2800 մ-ից լավ քամի սկսվեց։
Արտոս լեռ
Լեռան վրայից բացվող տեսարանները շատ տարբեր են՝ դեպի հյուսիս Վանա լիճ, Աղթամար կղզի, Սիփան, դեպի արևելք՝ Վարագ լեռ, դեպի հարավ՝ Շատախի և Կորդվաց լեռներն էին։
Վարագ լեռը Արտոսից
Վանա լիճն ու Սիփան լեռը
Լեռը կմնա նույն տեղում, էլի կգնանք
Իսկ հենց Արտոսի մասին կարելի է խոսել և խոսել՝ ժայռեր, խոր վիհեր, գեղարվեստորեն կախված քիվեր, կտրուկ լանջեր, քամուց օդում պտտվող ձյուն, ձյուն, սառույց …։ 3300 մ-ի վրա որոշեցինք հետ իջնել, որոշումը երկար չքննարկվեց։ Վերադարձի հիմնական պատճառը սառույցն էր և ինչքան էլ սառցակտրիչով ճանապարհ բացեինք և հասնեինք գագաթ, ստիպված էինք լինելու մթին անցնել շատ վտանգավոր հատվածներ (ժամը 17։00 սկսում է մթնել)։ Որոշված է՝ հետ ենք իջնում։ Լեռը կմնա նույն տեղում, էլի կգնանք, կարևորը ճիշտ ժամանակին ողջամիտ որոշում կայացնելն էր, որը ստացվեց մեզ մոտ։
Վերադարձի կետը, հեռվում երևացողը Արտոսի գագաթն է։ Լանջերի թեքությունը լավագույնս էստեղ է երևում։
Ճակատագրի հեգնանք, թե՞ անզգուշություն
Իջանք, հասանք անվտանգ և համեմատաբար հարմար վայր, որոշեցինք հաց ուտել և շարունակել ճանապարհը։ Ճակատագրի հեգնանք, թե անզգուշություն (ուսապարկի դրած տեղը ուղիղ էր), բայց ուսապարկը գլորվեց 50-60° թեքության լանջով, որի մեջ էին նաև անձնագրեր։ Սկսեցինք փնտրել, շատ փնտրել, բայց չգտանք, մթության մեջ հեշտ չէր տարբերել քարերն ու ուսապարկը։ Թուրքիա տեղ, 4 հայ աղջիկ ու 3 հոգին առանց անձնագիր։ Դե վատ մտքերը գրոհել էին, բայց իրար ոգևորում էինք, որ կգտնենք։ Ու նման դեպքերում առավել գնահատում ես այն մարդկանց, ում հետ ճանապարհ ես գնում, ու հասկանում, որ չես սխալվել։ Ոչ մի քննադատական խոսք, ոչ մի խուճապ, ոչ մի տարաձայնություն չեղավ։
Արտոս լեռ
Որոշեցինք առավոտյան գալ փնտրելու՝ օրվա 2-րդ ճիշտ որոշումը։ Վերադարձի ճանապարհն այլ կողմով էինք ընտրել։ Այդ օրը 1600մ վերելք էինք ունեցել, իսկ հաջորդ օրն առավոտյան պետք է նորից 700մ վերելք անեինք ուսապարկը փնտրելու համար։ Վերադարձին ահագին բան պլանավորել էինք արդեն, Երևանում ԸՆԿԵՐՆԵՐԸ հետաքրքրվել էին, թե ինչպես պետք է կազմակերպել վերադարձը, եթե անձնագրերը չգտնվեն, Արտյոմը արդեն Ստամբուլի Կաթողիկոսին էր դիմել )) …։ Բայց դե ուսապարկ էր, հո ասեղ չէր, որ չգտնեինք։ Առավոտյան տաքսի վարձեցինք և տան տիրոջ հետ բարձրացանք մինչև 2000մ, որտեցից 4-ով շարունակեցինք ճանապարհը։
Պապիկը մեզ ճանապարհելիս
Տրամադրություններս լավ էր, բայց հոգնածությունն ու նախորդ օրվա լարվածությունն իրենց ասում էին։ Հասանք 2500 մ բարձրությանը և սկսեցինք փնտրել։ Լույսի ազդեցությունը շատ էական էր, և 20 րոպե չանցած ուսապարկը գտնվեց՝ խինդ, ծիծաղ և ուրախություն, Երևանում բոլորը միանգամից իմացան լավ լուրի մասին։ Անհոգ դեմքերով սկսեցինք ցած իջնել։ Ամեն ինչ հաջող ավարտվեց։
Արտոս
Բազմաշերտ զգացողություններով ճամփորդություն
Էս դեպքը մի տեսակ այլ ազդեցություն ունեցավ լավ առումով (մի քիչ աննորմալ է հնչում)։ Ներքևում թուրք պապիկը դիմավորեց տաքսիով (պապիկի անունը մեզնից ոչ ոք չի հիշում), և ինչքան էլ ցանկացանք իր կողմից վճարված տաքսու գումարը վերադարձնել, չվերցրեց, ասելով, որ դուք իմ հյուրն եք։ Տանը Նուրջանը տաք ապուր էր պատրաստել և համեղ փլավ, վառարանի վրա պատրաստ էին սև և մասուրի թեյը …։ Երբ իմացան, որ հենց այդ օրն էլ վերադառնալու ենք, համոզում էին, որ մի օր էլ մնանք։ Եվ այդ ամենը կեղծ չէր …։ Ինչ է եղել նախկինում, ինչ է փոխվել կամ ամենևին էլ չի փոխվել հայ-թուրքական հարաբերություններում, դժվար է միանշանակ ասել, բայց փաստը մնում է փաստ, որ կան սովորական մարդիկ, ովքեր բարի են և չար չեն հայի հանդեպ։ Խառը և բազմաշերտ զգացողություններով և տպավորիչ ճամփորդություն ստացվեց։ Բայց մի բան անվիճելի է, մենք թուրքերի հետ շփվում էինք առանց ցեղասպանված ազգի հոգեբանության, կարծում եմ մեր այդ վիճակը ազդեց թուրք ոստիկանների հետ շփման վրա։ Արկածները դեռ առջևում են:
Նարինե Ճաղարյան
Ճանապարհորդական բլոգ
